Lên nương xem bò trại

Lâu ngày gặp nhau, nhưng Soong Giở vẫn nhận ra tôi. Mái tóc ông giờ đã bạc xóa như bông lau núi nhưng sức vẫn khỏe tựa con voi rừng. Vừa ngồi xuống ghế chưa ấm chỗ, Soong Giở đã lên tiếng mời:

- Đi với ta lên đỉnh Pứ Xay đi, lên đó, uống rượu ngô và xem bò trại.

- Ồ, hay tuyệt. Bò gia đình ông nuôi à?

- Không phải bò ta đâu, bò thằng Và Lúa Chả đó.

Già làng Soong kể chuyện bản mình.

Soong Giở đi trước, tôi bám sau lưng. Lách qua nhiều bụi cây rậm, chằng chịt dây leo chặn cả lối mòn, cuối cùng, tôi và già làng đã chinh phục được ngọn núi với độ cao gần 400m. Trước mắt tôi hiện lên những cây săng lẻ thẳng tắp, có cây đã tróc vỏ nhẵn bóng, còn hằn vết dây thừng buộc bò. Tôi đứng dưới một gốc cây cổ thụ nhìn bao quát xung quanh thấy dờn dờn màu xanh được phân thành lô, thành khoảnh giống như nương rẫy người Dao ở Hoàng Su Phì. Chỗ này trồng gừng, trồng đậu; chỗ kia trồng lạc, ngô; vượt thung sâu khoảng 50 sải tay, một rừng dó trầm được lợp kín màu xanh đậm đặc theo hình xoáy trôn ốc.

- Trang trại của thằng Và Lúa Chả có tới 5 ha đấy, nó trước nghèo nhất bản, bữa ni thì giàu rồi - Soong Giở bộc bạch.

Và Lúa Chả nghe thế, tiết lộ thêm:

- BĐBP tốt lắm, không chỉ có mình mà cả bản này đều được họ giúp. Nếu không có họ, bụng mình giờ vẫn héo như tàu chuối khô.

Trong tiếng chim lảnh lót rót khúc nhạc chào xuân mới, tôi và Soong Giở cùng ông chủ trang trại trải chiếu ngồi dưới ngôi nhà chòi, ăn ngô nướng và uống rượu ngô nướng của người Mông. Men rượu ngọt, bắp ngô thơm dẻo, câu chuyện làm ăn của Và Lúa Chả càng xôm hơn.

Cách đây 10 năm, Võ Trọng Hải (thời điểm đó là Đồn trưởng Đồn Biên phòng Cửa khẩu Cầu Treo) trong chuyến công tác dài ngày tuyến ngoại biên cùng với 3 cán bộ hôm ấy đã “đến từng ngõ, gõ từng nhà”, tìm hiểu hoàn cảnh người nghèo bản Thoọng Pẹ. Bản có 320 gia đình người Mông sinh sống. Thời điểm ấy, dân bản đã biết tập trung làm lúa nước, năng suất cao hơn làm lúa rẫy, biết đắp suối nước Nậm Hờ thành đập rồi đào mương dẫn nước tưới cho 243 ha ruộng lúa. Tuy vậy, số hộ đói nghèo vẫn chiếm tới 50%.

Thoọng Pẹ đổi mới

Đồn trưởng Võ Trọng Hải đến thăm nhà Và Lúa Chả, thấu hiểu nỗi nghèo tận đáy của chàng thanh niên khỏe như đô vật. Chưa đầy 30 tuổi, vợ Chả đã sinh tới 4 mặt con, đứa bồng, đứa dắt, mặt mũi nhem nhuốc. Một mình Chả quần quật suốt ngày nhưng hạt gạo không đủ nuôi “sáu chiếc tàu há mồm”, không đủ tiền để sắm một con dao lên nương phát rẫy. Ngày hôm sau, anh Hải nhờ trưởng bản dẫn đi khảo sát toàn bộ địa hình, địa vật bản Thoọng Pẹ. Đất rừng bản này còn mênh mông, chỉ tiếc rằng, người dân chưa biết làm ăn.

Sau chuyến đi ấy, Đồn trưởng Võ Trọng Hải tổ chức ngay cuộc họp với toàn bộ cán bộ, chiến sĩ trong đơn vị bàn việc giúp người dân bản Thoọng Pẹ thoát khỏi đói nghèo. Và Lúa Chả được đứng đầu trong danh sách người Mông nhận cây giống và vật nuôi. Đôi bò của Chả cùng với 50 hộ nghèo được hình thành bằng nguồn tiết kiệm mỗi tháng 2 ngày lương của cán bộ, chiến sĩ biên phòng và các tổ chức kinh doanh quan hệ mật thiết với đồn.

Và Lúa Chả bảo tôi:

- Mình đội ơn BĐBP nhiều lắm, họ cho bò, rồi còn lên núi để bày vẽ cho mình, xới đất, phát quang bụi rậm để trồng hẳn 1 ha cỏ voi nuôi bò.

Đôi bò BĐBP tặng Và Lúa Chả chỉ sau 1 năm đã sinh 1 chú bê vàng. Chả siêng hơn cả con ong rừng, chưa sáng đã cầm rựa, cầm dao lên trang trại, có hôm, trăng rải đầy thềm nhà mới về. Và Lúa Chả trồng ngô, gừng, cà cũng mát tay. Tôi nhẩm tính, đàn bò của Chả hiện có tới 15 con, trong đó, 8 con cái năm nào cũng đẻ đều đặn. Một con bò được chủ chăm sóc, cứ đến 9 tháng hay 10 tháng tuổi, Chả đã có 10-12 triệu đồng. Trang trại của Và Lúa Chả mỗi năm thu hoạch tới 4 tấn thóc, 2 tấn ngô, 1 tấn gừng. Tiền từ chăn nuôi và sản phẩm sạch ở trang trại đã giúp gia đình anh xây được nhà sang, sắm được ô tô bán tải để chở hàng.

Dân bản chuẩn bị vào vụ

Từ mô hình trang trại của Và Lúa Chả, già làng Soong Giở chẳng cần tuyên truyền, vận động, nhiều gia đình người Mông ở bản Thoọng Pẹ tự nguyện lên xin nhận đất rừng, học theo cách làm của Chả.

Soong Giở cho hay:

- Cả bản hiện có 9 trang trại, trong đó, có 5 chủ trang trại nuôi từ 8-12 con trâu bò, một số trang trại mỗi năm thu hoạch 5-7 tấn rau cải, ngô bắp, cà pháo và gừng. Một ông chủ có gan làm kinh doanh dịch vụ buôn bán và làm trang trại giàu có nhất bản là Và Nhia Thái (45 tuổi). Gia đình Và Nhia Thái cả 4 cậu con trai xin nhận 7 ha đất trồng rừng nuôi trâu, gà. Trâu nhà Thái từ 15 con hiện đã có tổng đàn lên tới 30 con. Chuồng gà được kết bằng lưới thép B40 theo hình bán nguyệt, đủ chứa 1.200 con gà.

Soong Giở tiết lộ: Thu nhập ở bản Thoọng Pẹ này chưa ai vượt Và Nhia Thái, nó vừa giỏi làm trang trại, vợ và con gái lại giỏi buôn bán tại chợ Lạc Xao. Nhà Thái có tới 9 tấn thóc, hàng chục tấn ngô, rau, đậu, lạc. Chỉ riêng trang trại, mỗi năm thu hoạch hơn 300 triệu đồng. Nó giàu nên sắm tới 4 chiếc ô tô xịn.

Theo Soong Giở, cả bản Thoọng Pẹ hiện có 30% gia đình tậu xe ô tô mới. Dân bản đã dư thừa lương thực và rau màu, người nghèo nhất bản đến kỳ giáp hạt vẫn còn 5 tạ thóc. Hàng trăm hộ đều dựng nhà chòi chứa từ 2-7 tấn thóc. Ai cũng có ti vi màu và điện thoại di động, trẻ em đến tuổi đã ham học.

“Không lo con ma bắt vì có trạm y tế rồi”

Trạm Y tế Thoọng Pẹ nằm chót vót trên một ngọn đồi cao. Bác sĩ Nguyễn Viết Đức cho biết: Mỗi năm, trạm tiếp nhận hơn 2.000 lượt người đến khám, tiếng là trạm xá bản nhưng gọi là trạm xá khu vực Thoọng Pẹ - Na Pê - Lạc Xao cũng đúng. Người ở Na Pê thường nghỉ lại để điều trị nhiều hơn người bản địa, nhưng dân bản chỗ ni lại lui tới thường xuyên.

Chợt cánh cửa sổ mở toang, một người đàn ông nhìn tôi cười. Ông là Xầu Bá Chay và vợ là May Hon ở bản Viêng Thoong. Cả hai vợ chồng chuyên chở hàng tạp hóa cho chủ hàng ở chợ Lạc Xao, đang ăn ngon, ngủ khỏe, bỗng dưng chán ăn, chán ngủ, mắt vàng. Nhờ bộ đội khám, mới hay mình bị viêm gan cấp. Xầu Bá Chay bộc bạch: “Sau hơn 1 tuần điều trị, bây giờ, tôi ăn ngon, ngủ ngon rồi, chắc ngày mai họ cho xuất trạm. Mình chỉ áy náy một điều: thuốc bộ đội cấp, cơm bộ đội nấu, nhưng họ chẳng lấy một đồng kíp nào. Họ bảo, nhà đang quá vất vả, để tiền bồi dưỡng cho lại sức!”.

Bác sỹ Trạm Y tế Thoọng Pẹ khám bệnh cho dân bản

Dường như, tâm sự của Xầu Bá Chay đã trở thành lời cảm ơn chung của hàng trăm người khi được tiếp xúc với đội ngũ thầy thuốc trong trạm. Trạm chỉ có 2 người: đại úy, bác sĩ Nguyễn Viết Đức và thượng úy, y sĩ Nguyễn Văn Ân.

Từ ngày thành lập tới nay, Trạm Y tế Thoọng Pẹ chẳng bao giờ vơi bệnh nhân, nên bác sĩ Đức và y sĩ Ân phải thay nhau trực 24/24h. Nhờ trang thiết bị y tế được trang cấp đầy đủ nên càng tạo điều kiện thuận lợi cho các anh phát huy tay nghề, chẩn đoán nhanh và chính xác những căn bệnh hiểm nghèo để kịp giới thiệu lên tuyến trên. Người dân tộc do thiếu i-ốt nên thường mắc căn bệnh bướu cổ. Đã có hàng chục trường hợp được các anh chở đi phẫu thuật thành công ở tuyến trên. Năm 2015, có 4 phụ nữ Lào mắc bệnh bướu cổ (2 người ở bản Na Pê, 2 người ở bản Noọng Ó). Cán bộ trạm và Đồn Biên phòng Cửa khẩu quốc tế Cầu Treo đã dành 12 ngày chăm sóc chu đáo tại Bệnh viện Quân y 4, nhờ đó, giờ họ không còn cục bướu phình ra như quả ổi treo lòng thòng trước cổ nữa.

Một chuyện khác, bác sĩ Đức thuật lại khiến tôi nghe cũng sởn gai ốc: Một cháu bé người Mông mới 12 tuổi nhưng bụng ngày mỗi căng tròn. Bác sĩ Đức siêu âm và phát hiện một khối u lớn. Sau khi đưa tới Bệnh viện Đa khoa Hà Tĩnh, các bác sĩ đã kịp thời cắt bỏ khối u nặng tới 7,2 kg.

Trưởng bản Soong Giở bảo tôi: “Ngày trước, không có trạm, dân bản nhờ cậy thầy mo “đuổi ma, trừ tà” nhưng bệnh nhân vẫn chết dần, chết mòn. Hiện, thầy mo Sùng Bá Dùng cũng vứt áo thầy cúng từ lâu. Tháng trước, lão đau dạ dày đến trạm điều trị, bác sĩ khuyên uống thuốc đúng liều và chịu khó kiêng bia rượu, giờ da dẻ lão hồng hào lắm”.

Già làng Soong Giở cười, tiếng cười ông lan trong mùi hương phong lan đang nở trắng trước gian phòng ươm đầy nắng xuân.